سل چیست؟

سل یک بیماری عفونی واگیر است که در اثر میکروبی میله ای شکل به نام باسیل سل (مایکو باکتریوم توبرکلوزیس)ایجاد می شود.این بیماری می تواند به هر قسمتی از بدن انسان(مانند استخوان ها،مفاصل،مغز،کلیه،پوست و....)حمله و آنها را گرفتار کند؛اما به دلیل نیاز و علاقه زیاد این میکروب به اکسیژن ،در 80درصد موارد،ریه ها را هدف حمله خود قرار می دهد.

 

بیماری سل از گذشته های دور در کشورهای مختلف دنیا وجود داشته ودر طول تاریخ باعث ابتلا و مرگ انسان های زیادی شده است و هنوز هم یک مشکل جهانی به حساب می آید.

امروزه سل بیش از هر بیماری عفونی دیگری موجب مرگ و میر می شود.یک سوم مردم جهان (حدود2میلیارد نفر)با میکروب سل آلوده شده اند و بدون آن که احساس بیماری کنند میکروب سل را به حالت نهفته در بدن خود دارند.

بد نیست بدانید که هر ساله حدود 9میلیون نفر به بیماری سل مبتلا می شوند. 5/1 تا 2میلیون نفر در اثر این بیماری جان می سپارند،در حالی که این بیماری قابل پیشگیری و درمان است.

عواملی مثل فقر،مهاجرت ،افزایش جمعیت جهان،پوشش بهداشتی نامناسب در کشورهای دچار بحران و انتشار بیماری ایدز در جوامع ،موجب توسعه بیماری سل در جهان شده است.

 

 

 

 

راههای انتقال بیماری سل:

راه اصلی انتقال باسیل سل از طریق هوا و تنفس می باشد و چون انسان با نفس کشیدن زنده است،پس هر کسی می تواند این باسیل را از طریق تنفس دریافت و به بیماری سل مبتلا شود.

 

هنگام عطسه ،سرفه ،حرف زدن و حتی خندیدن توسط بیمار مبتلا به سل ریوی ،قطراتی ریز حاوی میکروب سل در هوا پراکنده می شوند که می توانند به مدت چند ساعت در هوا معلق باقی بمانند.اگر فردی چند ساعت در هوای آلوده به این قطرات ریز ،تنفس کند میکروب سل وارد ریه های او خواهد شد.با این حال برای انتقال بیماری،تماس طولانی و نزدیک با بیمار لازم است.بیماری سل در محیط های شلوغ، کوچک، بدون تهویه ی مناسب ،کم نور و مرطوب بیشتر انتقال می یاید.

اغلب افراد پس از ورود میکروب به ریه ها هیچگاه بیمار نمی شوند زیرا سیستم دفاعی بدن آنها ،میکروب را مهار کرده و از تکثیر آن و ایجاد بیماری جلوگیری می کند.در واقع میکروب سل به حالت نهفته و غیر فعال در بدن آنها وجود دارد و این عده علائم بیماری را نداشته و میکروب را به دیگران انتقال نمی دهند.

از هر 10 نفر که میکروب سل در بدن آنها وجود دارد تنها یک نفر در طول عمر خود ممکن است به بیماری فعال سل مبتلا شود،این موضوع به علت ضعیف شدن سیستم دفاعی بدن و به دنبال آن فعالیت مجدد و تکثیر میکروب اتفاق می افتد.پس به هر عاملی که موجب ضعف سیستم ایمنی فرد آلوده به میکروب سل گردد،ممکن است باعث بروز بیماری فعال سل در او شود.

اگر چه همه افراد بشر استعداد ابتلا به سل رادارند،اما کودکان کم سن،افراد سالمند،افراد مبتلا به دیابت (مرض قند)،سوءتغذیه،سرطان ها،نارسایی مزمن کلیه یا ایدز و همچنین افرادی که داروهای ضعیف کننده سیستم دفاعی بدن (نظیر کورتون و داروهای ضد سرطان)استفاده می کنند ،بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به سل هستند.

تنها افراد مبتلا به سل ریوی که در آزمایش میکروسکوپی خلط آنان میکروب سل مشاهده می شود و در اصطلاح مبتلا به ((سل ریوی مسری)) هستند عفونت زا محسوب می شوند،زیرا با هر عطسه یا سرفه تعداد زیادی میکروب را در هوا پراکنده می کنند و می توانند باعث انتقال بیماری به دیگران شوند.

بد نیست بدانید که هر فرد مبتلا به سل ریوی مسری در صورت عدم درمان می تواند سالانه به طور متوسط میکروب را به 10تا15 فرد سالم انتقال دهد.

 

 

علائم سل ریوی عبارتند از:

علائم بیماری سل بسته به محل گرفتاری در بدن متفاوت است،اما علاقه ی زیاد میکروب سل به ریه ها باعث می شود که شایعترین نوع بیماری،سل ریوی باشد.

 

• سرفه مداوم(به مدت 2هفته یا بشتر) که می تواند با خلط همراه باشد یا نباشد(شایعتریت علامت)
• تب(که در عصرها بیشتر است)
• کاهش وزن
• عرق کردن شبانه
• بی اشتهایی
• خستگی زودرس و ضعف عمومی
• و گاهی در مواردی که بیماری دیر تشخیص داده می شود،درد قفسه سینه و تنگی نفس و خلط خونی

افراد دارای علائم مشکوک به سل به ویژه سرفه مداوم باید سریعا به پزشک مراجعه کنند.

بهترین و ساده ترین راه تشخیص سل ریوی در افراد مشکوک ،تهیه نمونه خلط و ارسال آن جهت آزمایش می باشد.هرچند که گاه از کشت خلط،عکس برداری قفسه سینه و برخی آزمایشات دیگر نیز ممکن است کمک گرفته شود.

با این توضیح باید بدانید در صورت بروز هر یک از علائم بیماری سل بخصوص سرفه ی بیش از دو هفته در خود یا یکی از بستگان،به نزدیکترین مرکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید تا با تهیه نمونه خلط و آزمایش روی آن توسط پرسنل بهداشتی (به طور رایگان)از وجود بیماری مطلع گردید.

راههای درمان بیماری سل:

خوشبختانه سل یک بیماری کاملا قابل درمان است،البته به این شرط که بیمار داروهای ضد سل  را با دقت،به طور کامل و منظم و به مدت حداقل 6ماه به طور روزانه مصرف کند حتی اگر وی قبل از اتمام این مدت احساس بهبودی کرده است.

در غیر این صورت میکروب های سل می توانند به ابر میکروب هایی مقاوم به درمان و بسیار خطرناک تبدیل شوند که دیگر با دارو های معمول سل درمان نخواهند شد.

درمان سل سرپایی است و بیمار نیازی به بستری در بیمارستان ندارد(مگر در موارد خاص با نظر متخصص).

داروهای سل یک بار در روز و به طور ناشتا مصرف می شود و طول مدت درمان حداقل 6ماه می باشد.البته اغلب بیماران دو هفته پس از آغاز درمان موثر،خطر انتقال بیماری به دیگران را ندارند.

راهبرد داتس DOTS)) )):

DOTS فرایندی است که طی آن بیمار مبتلا به سل داروهای روزانه خود را با نظارت مستقیم و مشاهده کارمند بهداشتی یا فرد آموزش دیده مصرف می کند.این راهبرد به عنوان موثرترین اقدام در کنترل سل شناخته شده است و ضمن حمایت و تشویق بیمار برای ادامه درمان ،بروز عوارض داروئی احتمالی را به موقع شناسایی کرده و تکمیل دوره درمان را تضمین می کند.با این روش از مصرف نامنظم و قطع خودسرانه دارو به دلیل طولانی بودن دوره درمان جلوگیری می شود.

خطرهای مصرف نامنظم و ناکامل داروهای ضد سل:

• بازگشت مجدد بیماری
• عدم بهبودی بیماری
• مقاوم شدن میکروب های سل نسبت به داروهای موجود
• تداوم انتقال بیماری به دیگران
• پیشرفت بیماری و مرگ

راههای پیشگیری:

1-تشخیص به موقع و درمان کامل بیماران(که موثرترین روش پیشگیری از ابتلای  اطرافیان به سل محسوب می شود)

2-داشتن رفتارهای سالم و بهداشتی نظیر:

الف)پوشاندن دهان و بینی با دستمال در هنگام سرفه و عطسه

ب)خودداری از ریختن آب دهان و خلط روی زمین

ج)خوردن غذاهای سالم به مقدار کافی(یعنی داشتن تغذیه مناسب)

د)تهویه مناسب محل زندگی و کار با هوای تازه

ه)خودداری از مصرف سیگار

3-تزریق واکسن ب ث ژ به کلیه نوزادان در بدو تولد جهت جلوگیری از ایجاد اشکال شدید و کشنده بیماری سل در سنین کودکی

4-درمان پیشگیرانه ی داروئی برای افراد در معرض خطر بیشتر برای ابتلا به سل(مانند کودکان زیر 6سال در تماس با بیمار مبتلا به سل ریوی مسری و افراد مبتلا به ویروس ایدز)

5-سعی در افزایش اطلاعات بهداشتی جامعه (که یکی از راههای آن انتقال اطلاعات کسب شده توسط شما به اعضای خانواده و بستگان می باشد.)

منبع:راهنمای کشوری مبارزه با سل(مصوب کمیته فنی کشوری مبارزه باسل)